سیلاب؛ بحران ارتباطات و آینده‌ای تاریک برای یزد

بشر از ابتدای خلقت همواره با حوادث طبیعی دست به گریبان بوده است؛ اما به رغم پیشرفت‌های به دست آمده در دهه‌های اخیر در زمینه دانش و تکنولوژی، نه تنها از تعداد و اثرات حوادث طبیعی کاسته نشده است بلکه روند آن حکایت از سیر افزایشی و پیچیده‌تر شدن اثرات ناشی از حوادث مختلف دارد.
بر این مبنا یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های پیش رو این است که در مناطق و شهرهای مختلف به مدیریت یکپارچه مبتنی بر ارتباط شناسی برای رویایی با بلایای طبیعی و جلوگیری از سایر اتفاقات توجه و در مرحله بعد در راستای جبران آسیب‌های احتمالی ناشی از آن برنامه ریزی و گام برداشته شود.

*باران بهاری یزد؛ شوق مردم تا وحشت از سیلاب
یزد شهری واقع شده در کویر مرکزی ایران ‌سال‌هاست از خشکسالی پی در پی رنج می‌برد و کم آبی به مهم‌ترین معضل این منطقه یعنی سراسر استان تبدیل شده است،اما مناطق کوهستانی و ارتفاعات یزد در هفته گذشته شاهد بارش باران بهاری بود بارانی که پس از طوفان‌های شدید و گرد و غبار از راه رسید.
این بارش‌های پراکنده در هفته دوم اردیبهشت شهر یزد را نیز در برگرفت تا اینکه ۹ اردیبهشت ماه سال جاری در حوالی ساعت ۱۸ بارش شدید باران آغاز شد که در دقایق اولیه شور و شوقی مردمی را به همراه داشت اما با گذشت زمان شرایط تغییر کرد و اتفاقی فراتر از بارش باران یزد را فرا گرفت و کام مردم در محدوده‌هایی از شهر و رویایی با سیلاب تلخ شد، آن هم تلخی که با خسارت میلیاردی به بیت المال شهری و اموال مردمی همراه بود.
اما اقدامی که در همان دقایق اولیه باید صورت می‌گرفت و البته انجام نشد، این بود که از یک منبع مشخص و درگاه ارتباطی معتبر به شکل گسترده به مردم اطلاع رسانی شود تا به دلیل شدت میزان بارندگی و حوادث احتمالی از منزل خارج نشوند.
بی‌توجهی به رکن اصلی اطلاع رسانی در مدیریت یکپارچه بحران باعث شد جمعیت زیادی از مردم برای تجربه لذت باران بهاری بدون اطلاع از ورود سیلاب به شهر با خودروهای شخصی به خیابان بیایند و علاوه بر گرفتار شدن در سیلاب کار امدادرسانی نیز در ساعت اولیه به دلیل ترافیک در اغلب محلات شهر با مشکل مواجه شود و بر میزان خسارت‌ها نیز بیفزاید.
گام دوم فراموش شده اطلاع رسانی صحیح به افراد، منازل مسکونی و ساختمان‌های تجاری بود، پیامی همراه با حفظ خونسردی و ارائه توصیه‌های لازم برای کاهش خسارات و حداقل رعایت نکاتی برای حفظ جان و سلامت مردم که می‌توانست بسیار اثرگذار باشد و این مهم نیز صورت نگرفت.
یزد با یک بحران روبه رو شده بود و مدیریت یکپارچه در این زمینه یعنی به میدان آمدن افرادی با تخصص و تحصیلات مرتبط در کنار آن‌هایی که در این حوزه دارای تجربه و تبحر کافی هستند تا با پیوند علم و تجربه بتوان نسبت به کنترل روند مخرب و نامطلوب اتفاقات و حوادث غیرمترقبه و ناگوار به منظور کاهش میزان تلفات و خسارات ناشی از آن با اخذ تدابیر و تصمیمات به موقع اقدام نماید؛اما در یزد چه اتفاقی افتاد؟

*اطلاع رسانی در بحران یزد نمره صفر گرفت
در این جریان اطلاع رسانی رکن اول بود که نمره صفر گرفت و سکوت مراجع رسمی در دقایق اولیه یعنی طلایی ترین زمان برای مدیریت بحران کار را سخت‌تر کرد و بعد از آن نیز برخی روابط عمومی‌ها و نهادهای مرتبط در فضای مجازی خود که مخاطبانی بسیار محدود دارند به اطلاع رسانی مشغول شدند آن هم اطلاع رسانی در دایره نشر عکس مسئولان در باران و از جلسات این حوزه نه پرداختن به موضوعاتی که مردم گرفتار شده در بحران به دانستن آن نیاز داشتند و اینبار برخی اطلاع رسانی بحران را با اطلاع رسانی تبلیغاتی و شخص محور اشتباه گرفتند.
و اما راهکاری برای آینده؛ گام اول در این مرحله به جای تولید عکس و فیلم و ارائه گزارش سطحی از جلسات استفاده از آسان‌ترین، در دسترس ترین و عمومی ترین شیوه اطلاع رسانی یعنی ارسال پیامک بود که البته امیدواریم مدیریت بحران استان بانک اطلاعاتی قوی و کاملی از شماره تلفن‌شهروندان طبق مناطق مختلف شهر یزد داشته باشد.
حال فکر کنید که اگر یزد با بحرانی وسیع‌تر و بلایای طبیعی از جنسی دیگر روبه رو می شد که زمینه ارتباط‌های مخابراتی نیز قطع و یا با اختلال مواجه بود، برای این موضوع مدیریت استان چه تدابیری اتخاذ کرده است؟کارشناسان این امر در کجای مسئله قرار دارند؟

*شیوه‌های غلط ارتباطی، سکوت در برابر رسانه و بروز شایعات
اطلاع رسانی کاربردی و پیشگیرانه در دقایق طلایی و حیاتی‌ترین زمان برای مدیریت بحران مغفول ماند و متاسفانه اثرات نامناسبی نیز به همراه داشت اما به هر شکلی بود قدری از استرس‌های اولیه ورود سیلاب ناگهانی به شهر یزد گذشته بود، رسانه‌ها برای تشریح مسائل به میدان آمده بودند، اما برخی مسئولین مربوطه پاسخگوی تماس‌های تلفنی رسانه‌ها نبودند و فعالان رسانه در ساعات اولیه به نشر گزارش‌های مردمی و شنیده‌های کف خیابان بسنده کردند.
اما چند سئوال باقی مانده بود : ۱٫آیا دستگاه های اجرایی مرتبط در حال امداد رسانی مسنجم هستند؟ آیا بارندگی ادامه دارد؟ آیا وضعیت قابل کنترل است؟ مردم باید چه رفتار مناسبی در حال حاضر انجام دهند؟ در گام دوم نیز شهری گرفتار سیلاب و استرس و اضطراب ناشی از آن هیچ جوابی برای شنیدن ندارد.
آیا به این موضوع فکر شده است که اگر با بحرانی وسیع تر مواجه شدیم سکوت اولیه در برابر رسانه میتواند چه شایعات و بهم ریختگی اجتماعی را به همراه داشته باشد و شهر را علاوه بر بحران طبیعی با بحران‌های امنبتی و اجتماعی نیز روبه رو سازد.
نکته لازم به توجه دیگر این است در مواقع رویارویی با بحران افرادی که در تیم اجرایی و تصمیم ساز مشغول هستند هرگز نمی‌توانند در عرصه جمع بندی اطلاعات برای اطلاع رسانی صحیح نیز به شکلی کارآمد وارد شوند چراکه مسئولیت‌های دیگری نیز به عهده دارند.
جای یک کارشناس و سخنگوی آشنا به مسائل که از توان تحلیل اطلاعات و تولید محتوای مناسب و تصمیم گیری برای نشر آن برخوردار باشد خالی بود.

* مدیریت یکپارچه، تحلیل کارشناسی و آینده‌نگری
یکی از دیگر مسائلی که بحران ورود سیلاب به یزد گوشزد کرد عدم هماهنگی دستگاه‌های اجرایی و تصمیم‌ساز با یکدیگر بود، انتظار می‌رفت با گذشت چند ساعت از وضعیت بحرانی یزد و آرام شدن نسبی شرایط مسئولان امر به میدان پاسخگویی و انجام اقدامات لازم وارد شوند اما متاسفانه برخی انگشت اشاره به سوی یکدیگر داشته و علاوه بر شانه خالی کردن از بار مسئولیت دنبال مقصر یابی و مقصر تراشی بودند.
این واکنش‌ها ما را به این مسئله م‌ رساند که سه رکن اساسی نیازمند اصلاح است اول اینکه مدیران خاطی در هر جایگاه و مسئولیتی کنار گذاشته شوند و در رکن دوم و از آن مهم تر مدیران توانا، متخصص و آشنا به مسائل با روحیه قوی در مدیریت‌های کلیدی و مهم به ویژه موثر برای رویارویی بابحران جایگزین شوند و در رکن سوم نیز اجرای طرح مدیریت یکپارچه مورد توجه قرار گیرد که شاهد تجربه‌های تلخ انداختن وظایف و مسئولیت‌ها بر شانه دیگران نباشیم.
در پایان لازم به توجه است که این تحلیل تنها به بخشی از ارکان مهم در جریان مدیریت بحران یعنی ارتباطات و اطلاع رسانی پرداخته است که موضوعات دیگر در این عرصه نیز نیازمند واکاوی، مسئله یابی و مسیرسازی ساختاری برای آینده است و می‌طلبد کارشناسان هر حوزه در این زمینه‌ها ورود کنند و مدیریت استان نیز اندیشه‌ها و بررسی‌های صورت گرفته را مبنای کار برای اصلاح ادامه مسیر قرار دهد که اگر جز این باشد آینده‌ای مبهم و تاریک پیش روی مدیریت بحران در موضوعات مختلف به ویژه مدیریت شهری و حفاظت از میراث فرهگی یزد است.

منبع  : خبرگزاری تابناک یزد – یادداشت – سیلاب؛ بحران ارتباطات و آینده‌ای تاریک برای یزد