ویرایش خبر با کتاب متفاوت است

واقعیت خبر غیرقابل تغییر است. ویراستاران حرفه‌اى مطبوعات به‌روشنى مى‌دانند که ماهیت خبر تغییرناپذیر است یعنى خبر را نمى‌توان قلب کرد و آن را تغییر داد. اگر باران شدید منجر به جارى شدن سیل در شهر مى‌شود، نمى‌توان به‌جاى سیل از زلزله نام برد، خودکشى را نمى‌توان قتل یا ترور تعبیر کرد. رسالت خبرى اقتضاء مى‌کند که خبر بى‌کم و کاست و بدون تفسیر و اظهار نظر به آگاهى همگان برسد. آنچه در مورد ویرایش خبر از جمله اختصار و کوتاه کردن آن و تغییر سبک نگارش و تنظیم تکنیکى گفته شد در مورد ویرایش کتاب صدق نمى‌کند. سبک نوشته و کتاب اگر به مذاق ویراستار کتاب خوش نیاید او حق تغییر سبک نوشته را ندارد. آنچه بین ویرایش خبر و کتاب و هر نوشته دیگرى مشترک است اصلاح اغلاط املائى و رعایت دستور زبان است. البته باید گفت ویرایش کتاب کارى بس وقت‌گیر و دشوار و از سرعت ویرایش مطبوعاتى که لازمه امور روزنامه‌نگارى است، به دور است، اما کارى تخصصى است و ویراستاران کتاب به گروه‌هاى مختلف و تخصص‌هاى گوناگون تقسیم مى‌شوند و از عمومیت و کلیت کار روزنامه‌نگارى مستثنى هستند.

به‌طورکلى ویرایش کتاب نیز به دو جنبه فنى و محتوائى تقسیم مى‌شود که ویرایش فنى متعدد و متنوع است، مثل اعمال قواعد رسم‌الخط و نشانه‌هاى فصل و وصل، پاراگراف‌بندی، تنظیم پانوشت‌ها و اراجاع‌ها، یک‌دست کردن ضبط واژه‌ها و اصطلاحات، مشخص کردن عناوین آثار با پاره‌اى واژه‌ها و عبارات، ضبط لاتینى اصطلاحات فنى و مفاهیم علمی، تعیین محل تصاویر، اشکال، نمودارها و جداول، اجراء ضوابط فرمول‌نویسی، تطبیق سلسله مراتب عنوان‌ها، زیر عنوان‌ها و دیگر امور فنی.

در ویرایش محتوائى محدودیت اصلى ویراستار در تغییر سبک اثر است که حریم صاحب اثر و نویسنده به‌شمار مى‌آید و بسیار حساس است و جز با اجازه خود نویسنده نمى‌توان در آن دست برد. ویراستار کتاب ترجه شده نیز فقط در عرصه حفظ یک‌دستى زبان مى‌تواند اظهارنظر و عمل کند.

وظیفه تحریرى ویراستار از دو جنبه قابل بررسى است. یکى ویرایش و دومى گزینش. ویرایش به معنى حک و اصلاح اخبار و مطالب است که از نظر فرم یا واژگانى و محتوا صورت مى‌گیرد.

ویراستارى که روزانه ده‌ها خبر را از نظر مى‌گذارد، از نظر فرم ملزم به رعایت سبک خاص روزنامه است. این غیر از رسم‌الخط واحدى است که همه خبرنگاران و نویسندگان روزنامه موظف به رعایت آن هستند. هر روزنامه براى نگارش مطالب خود سبک ویژه‌اى دارد و بسیارى از جراید داراى فهرست مشروحى از کلمات و عبارات ممنوعه هستند که نباید از آنها در روزنامه استفاده شود. در این مورد به‌طورکلى مى‌توان توصیه کرد که ویراستاران در ویرایش واژگانى به اصلاح این نکات توجه کنند:

اصلاح جمله های درهم و شلوغ

به کار نبردن بیش از اندازه صفت

جلوگیری از طولانی شدن کلام

حذف عبارات خیر اخلاقی یا مثال های متغایر با عرف  جامعه

در مورد سخنرانى‌ها، مذاکرات مجلس و سخنان پیش از دستور، برخى مصاحبه‌ها و گزارش‌ها، روزنامه‌ها به اختصار به آن مى‌پردازند، مگر آنکه مشى روزنامه در جهت نقل کامل آنها باشد، اما به‌طور اعم اندازه این نوع مطالب از میزانى که عرف روزنامه‌نگارى تعیین کرده است، نباید تجاوز کند و ویراستار باید به حذف زواید آن بپردازد، اغلاط دستورى را صحیح کند و اسامى و تاریخ‌هائى که بر اثر شتاب خبرنگار، امکان اشتباه در آن وجود دارد، مورد بررسى قرار دهد.

در برخى جراید، قانون کلى این است که باید تأثیر و نتیجه اختصار و خلاصه‌نویسى را همیشه موردنظر قرار داد، اما این امر به معنى آن نیست که مطالب را طورى کوتاه کنیم که نارسا و ناقص شود. روش خلاصه‌نویسى مثلاً در مورد سخنرانى این است که مهم‌ترین و بارزترین قسمت هر سخنرانى را از آن استخراج کنیم و به‌صورت گفتارى یا ضمیر اول شخص درآوریم. در کار اختصار فقط به نکات اساس سخنرانى نیاز است. به‌عبارت دیگر باید لب کلام را به چاپ رساند در عین حالى که به روح سخنرانى لطمه وارد نشود.

در مورد برخى اخبار، بولتن‌ها و خبرهائى که چاپ آن به شرط اختصار ضرورى است، مهارت بیشترى در ایجاز آن باید به‌کار گرفته شود. به‌نحوى که اطلاعات اساسى خبر حذف نشود. با وجود این همیشه این نکته را باید در نظر داشت که در مورد اخبار کاملاً حیاتى و مهم براى اختصار حد و مرزى وجود دارد و آن را نباید بیش از حد کوتاه کرد.

وظیفه گزینشگرى ویراستار علاوه بر انتخاب سبک تنظیم خبر، انتخاب تیترهاى اصلی، سوتیترها (خلاصه تیتر)، زیر تیتر، روتیتر و میان تیترها، گزینش خبرهاى ضرورى از میان صدها خبر، تشخیص براى تلفیق خبر، تغییر جهت خبر و… تشکیل مى‌دهد.

مجله الکترونیک خبر