بهشتی باشیم!

در جایگاه و اهمیت عدالت همین بس که این امر بارها با تعابیری از جمله عدل، قسط و لزوم پرهیز از ظلم و جور در قرآن مورد تأکید قرار گرفته است و سایر ادیان و باورها نیز عدالت را دارای جایگاهی ویژه می‌دانند، بنابراین برای رهایی از جهنم بی‌عدالتی باید بهشتی باشیم.

فاطمه شریفی، مدرس دانشگاه در یادداشتی که در اختیار ایکنای یزد، قرار داده، به جایگاه و اهمیت عدالت پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:

در جایگاه و اهمیت عدالت همین بس که این امر ده‌ها بار با تعابیری از جمله عدل، قسط و لزوم پرهیز از ظلم و جور در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته است و سایر ادیان و باورها نیز عدالت را امری مورد تأکید و دارای جایگاهی ویژه می‌دانند. با توجه به این مهم از قانونگذاری و تنظیم روابط حقوقی گرفته تا سیاست، اقتصاد، روابط اجتماعی و حتی روابط افراد درون یک خانواده، مجال گسترده‌ای برای کاربست عدالت است. لذا قوانین و هنجارهای یک جامعه باید عادلانه باشد، چنانکه قانون‌گذار و مجری قانون نیز باید عادل باشند.

«باید اذعان کنیم در دهه پیشرفت و عدالت، نمره مطلوبی در باب عدالت به دست نیاورده‌ایم.» این عبارت رهبر انقلاب اسلامی در پیامی  به مناسبت آغاز به‌کار مجلس یازدهم است و به روشنی از عقب افتادگی‌ها در این حوزه حکایت می‌کند. بر این اساس برای جبران این عقب‌افتادگی توجه به هشت سرفصل و گام نهادن در مسیر تحقق آن ضرورت دارد که در ادامه به این موضوعات می‌پردازیم:

۱.برابری در ایجاد فرصت‌ها ۲.شایسته‌گزینی ۳.مبارزه واقعی با ابعاد مختلف فساد ۴.ایجاد بستر مناسب برای اظهار نظر و آزادی بیان در جامعه ۵.برخورداری از حمایت قانونی ۶.تأکید بر نقش آموزش در تحقق عدالت ۷. دوسویه‌سازی رابطه مردم و حکومت ۸. نظارت دقیق و مستمر در مؤلفه‌های مختلف.

از نگاه دیگر نیز عدالت اجتماعی که سرفصل ذکر شده را نیز در  بر می‌گیرد یعنی حقوق برابر برای همه مردم و تأکید بر این امر که همه افراد بشر باید بدون هیچ گونه تبعیضی از مزایای پیشرفت‌های اقتصادی و اجتماعی بهره‌مند باشند و به حقوق یکدیگر احترام بگذارند، در حقیقت عدالت اجتماعی محور اصلی زندگی بشری است که بدون آن انسانیت، تکامل و تعالی در ابعاد فردی و اجتماعی معنایی ندارد.

وقتی عدالت در جامعه به واسطه رفتار و عملکرد نامناسب تعدادی از افراد جامعه به ویژه آن‌هایی  که در جایگاهی ویژه و معرف قرار دارند، با چالش مواجه می‌شود سایر اعضای جامعه به ویژه آن افراد و گروه‌هایی که حقوق آن‌ها تضیع شده است دچار این نگاه و احساس می‌شوند که عدالت در جامعه وجود ندارد.

در مرحله بعد اخلاق، انگیزه کار و تلاش و گره‌گشایی از جامعه زدوده می‌شود و به مرور نه تنها اینکه افراد دیگر به طور جدی کار و تلاش نمی‌کنند بلکه ایثار و از خودگذشتگی نیز به مرور رنگ می‌بازد و این یعنی حرکت جامعه به سمت رکود در عرصه‌های مختلف که آثار زیان باری به همراه دارد.

فرهنگ و آموزش تریبون عدالت‌گستری

لازم به توجه است که ستون فقرات جامعه اسلامی مردم هستند و عدالت این است که هر چیزی را در جای خود قرار دهیم و این امر زمانی محقق می‌شود که جایگاه مردم در تحقق عدالت را به خوبی بشناسیم چراکه بدون احیای کرامت انسانی هرگز نمی‌توان عدل را در جامعه متجلی ساخت.

توجه به جایگاه مردم برای تحقق ابعاد مختلف عدالت‌گستری در گام اول باید از مسیر فرهنگ‌سازی و آموزش آن هم با تأکید بر ارتقا فرهنگ حقوقی و قضائی مردم برنامه‌ریزی شود و زمانی‌که یک موضوع به فرهنگ عمومی در ارکان بنیادین جامعه تبدیل شود، می‌توان آن را نهادینه و در امور جاری نتایج اثربخش آن را شاهد بود.

در رأس این فرهنگ‌سازی، فرهنگ حکمرانی و مدیریتی قرار دارد و آنجایی که مدیران و چهره‌های اثرگذار در سیستم‌های مختلف خود الگوی عملی برای تحقق و نمود عدالت نباشند، نمی‌توان انتظار داشت این مهم در سایر بخش‌ها تجلی و تسری پیدا کند.

خلاصه کلام را می‌توان اینگونه بیان کرد که برای رهایی از جهنم بی‌عدالتی باید بهشتی باشیم و در میان اندیشمندان مسلمان معاصر،  دکتر سیدمحمد حسین بهشتی یکی از کسانی که در زمینه عدالت دیدگاه‌های منحصر به فردی عرضه کرده است. از دیدگاه شهید بهشتی، جامعه اسلامی باید جامعه قسط و عدل باشد و تأمین عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی را از ویژگی‌های ماهوی و جدایی‌ناپذیر یک جامعه اسلامی معرفی  و مطرح می‌کند: هرجا که می‌گویند دین اسلام هست اما عدالت اجتماعی نیست بدانید که آن دین و اسلام قلابی است.

 گمشده عصر امروز

شهید بهشتی عدالت‌خواهی را خصلت فطری انسان‌ها دانسته و تنها راه پاسخ به این نیاز فطری بشر برای نیل به کمال و کرامت انسانی را ایجاد جامعه عادلانه اسلامی طرح می‌کند، اگر در جامعه اسلامی کوششی برای اقامه عدل نباشد کسی به سراغ ما نمی‌آید و بلکه بر عکس جوان ما هم به جایی می‌رود که برای اقامه عدل گام برداشته‌اند، چه خدا و اسلام باشد چه نباشد.

نقطه طلایی کلام شهید بهشتی در این راستا نیز ایجاد جامعه عادلانه اسلامی برای نیل به کمال و کرامت انسانی است یعنی گمشده عصر امروز و آنچه هر فرد برای بهشتی شدن به آن نیاز دارد که در گوشه و کنار فعالیت آن‌هایی که دغدغه تحقق عدالت دارند، همواره رسیدن به نقشه راه دیده می‌شود که این نقشه راه را می‌توان در کلام و عمل شهید بهشتی به خوبی دریافت و مسیر عدالت را با تکیه بر رسالت فرهنگی و آموزشی در امتداد این مسیر روشن کرد.

در پیشانی و گام اول برای تحقق عدالت و در سایه آن کرامت انسانی، مسئولان باید بهشتی شوند تا جامعه و مردم در جهنم آسیب‌های اجتماعی و ناعدالتی در بخش‌‌های مختلف سیاست‌گذاری و اجرایی این چنین نسوزند و دستگاه قضا نیز نظارت بر عملکرد و رفتار مسئولان را در مسیر تحقق این دو رکن اساسی یعنی عدالت و کرامت انسانی در اولویت قرار دهد تا با پالایش و اصلاح ردیف‌های اول اثرگذار بر جامعه بتوان طعم شیرین عدالت در سایه فرهنگ‌سازی، آموزش و نظارت مستمر را به سایر بخش‌ها نیز تسری بخشید.